خوف و رجاء: دومین عامل از موارد تهذیب نفس و تربیت روح انسان منتظر خوف و رجاء واقعی است. امام صادق علیه السلام در این باره میفرمایند: مومن بین دو ترس قرار دارد یکی گناهان گذشته که نمی‌داند در مرود آن چه کرده است و دوم عمر باقیمانده که نمی‌داند چه زمینه های هلاکت را در آن ایجاد خواهد کرد پس او همیشه ترسان است. انسان وقتی از کسی حساب ببرد سعی میکند با او درگیر نشود و کاری که موجبات غضب او را فراهم می‌کند انجام ندهد. اگر بنده ای ذره ای ترس از خدا داشته باشد انجام معصیت برایش ساده نیست. خداوند متعال هم عادل است و هم مفضل. عدل خداوند منشأ ترس است چون وقتی انسان معصیتی انجام میدهد مستحق عقوبت است و عدل باعث میشود که معصیت کار به کیفری که مستحق است برسد. اما در مقابل عدل خدا فضل خدا قرار دارد .لیکن فضل خدا بخاطر استحقاق بنده شامل حالش نمیشود بلکه بخاطر احسان و لطف خداوند است . ترس انسان غیر از گناهان گذشته و لغزش های آینده ریشه ی عمیق تری دارد که از خود انسان نشات می‌گیرد و این ریشه چیزی نیست جز فقر ذاتی و بیچارگی انسان در برابر خداوند. اگر انسان به خود و نقاط ضعفش آشنایی داشته باشد میداند که همه ی کارهای خوبی که انجام میدهد توفیقات الهی است. پس اگر انسان به خودش و فقر ذاتی اش در برابر خدا نگاه کند ،با تمام وجود دچار خوف می‌شود و وقتی به فضل و رحمت خدا و مولای خودش نگاه کند،با تمام وجود دچار رجا و امید می‌شود.