از بنده خدا! علي امير مومنان به گردآوران ماليات و فرمانداران شهرهايي که لشکريان از سرزمين آنان مي‏گذرند. پس از ياد خدا و درود! همانا من سپاهياني فرستادم که به خواست خدا بر شما خواهند گذشت، و آنچه خدا بر آنان واجب کرده به ايشان سفارش کردم، و بر آزار نرساندن به ديگران، و پرهيز از هرگونه شرارتي تاکيد کرده‏ام، و من نزد شما و پيماني که با شما دارم از آزار رساندن سپاهيان به مردم بيزارم، مگر آنکه گرسنگي سربازي را ناچار گرداند، و براي رفع گرسنگي چاره‏اي جز آن نداشته باشد، پس کسي را که دست به ستمکاري زند کيفر کنيد، و دست افراد سبک مغز خود را از زيان رساندن به لشکريان، و زحمت دادن آنها جز در آنچه استثنا کردم باز داريد. من پشت سر سپاه در حرکتم، شکايتهاي خود را به من رسانيد، و در اموري که لشکريان بر شما چيره شده‏اند که قدرت دفع آن را جز با کمک خدا و من نداريد، به من مراجعه کنيد، که با کمک خداوند آن را برطرف خواهم کرد. ان شاء الله

من عبد الله علي أميرالمؤمنين إلي من مر به الجيش من جباة الخراج وعمال البلاد. أما بعد، فإني قد سيرت جنوداً هي مارة بکم إن شاء الله، وقد أوصيتهم بما يجب لله عليهم من کف الأذي، وصرف الشذي، وأنا أبرأ إليکم وإلي ذمتکم من معرة الجيش، إلا من جوعة المضطر، لا يجد عنها مذهباً إلي شبعه. فنکلوا من تناول منهم شيئاً ظلماً عن ظلمهم، وکفوا أيدي سفهائکم عن مضادتهم، والتعرض لهم فيما استثنيناه منهم، وأنا بين أظهر الجيش، فارفعوا إلي مظالمکم، وما عراکم مما يغلبکم من أمرهم، ولا تطيقون دفعه إلا بالله وبي، فأنا أغيره بمعونة الله، إن شاء الله.

از بنده خدا، علي امير مومنان، به مردم کوفه، که در ميان انصار پايه‏اي ارزشمند، و در عرب مقامي والا دارند. پس از ستايش پروردگار! همانا شما را از کار عثمان چنان آگاهي دهم که شنيدن آن چونان ديدن باشد، مردم برعثمان عيب گرفتند، و من تنها کسي از مهاجران بودم که او را براي جلب رضايت مردم واداشته، و کمتر به سرزنش او زبان گشودم، اما طلحه و زبير، آسان‏ترين کارشان آن بود که بر او بتازند، و او را برنجانند، و ناتوانش سازند، عايشه نيز ناگهان بر او خشم گرفت، عده‏اي به تنگ آمده او را کشتند، آنگاه مردم بدون اکراه و اجبار، بلکه به اطاعت و اختيار، با من بيعت کردند. آگاه باشيد! مدينه مردم را يکپارچه بيرون رانده، و مردم نيز او را براي سرکوبي آشوب فاصله گرفتند، ديگ آشوب به جوش آمده، و فتنه ها بر پايه هاي خود ايستاد، پس به سوي فرمانده خود بشتابيد، و در جهاد با دشمن بر يکديگر پيشي گيريد، به خواست خداي عزيز و بزرگ

من عبد الله علي أميرالمؤمنين إلي أهل الکوفة، جبهة الأنصار وسنام العرب. أما بعد، فإني أخبرکم عن أمر عثمان حتي يکون سمعه کعيانه: إن الناس طعنوا عليه، فکنت رجلاً من المهاجرين أکثر استعتابه، وأقل عتابه، وکان طلحة والزبير أهون سيرهما فيه الوجيف، وأرفق حدائهما العنيف، وکان من عائشة فيه فلتة غضب، فأتيح له قوم فقتلوه، وبايعني الناس غير مستکرهين ولا مجبرين، بل طائعين مخيرين. واعلموا أن دار الهجرة قد قلعت بأهلها وقلعوا بها، وجاشت جيش المرجل، وقامت الفتنة علي القطب، فأسرعوا إلي أميرکم، وبادروا جهاد عدوکم، إن شاء الله عزوجل.

خداوند شما مردم کوفه را از سوي اهل بيت پيامبر صلی الله علیه واله پاداش نيکو دهد، بهترين پاداشي که به بندگان فرمانبردار، و سپاسگزاران نعمتش عطا مي‏فرمايد، زيرا شما دعوت ما را شنيديد و اطاعت کرديد، به جنگ فرا خوانده شديد و بسيج گرديديد.

وجزاکم الله من أهل مصر عن أهل بيت نبيکم أحسن ما يجزي العاملين بطاعته، والشاکرين لنعمته، فقد سمعتم وأطعتم، ودعيتم فأجبتم.

به من خبر دادند که خانه‏اي به هشتاد دينار خريده‏اي، و سندي براي آن نوشته‏اي، و گواهاني آن را امضا کرده‏اند. (شريح گفت: آري اي امير مومنان امام علیه السلام نگاه خشم‏آلودي به او کرد و فرمود) اي شريح! به زودي کسي به سراغت مي‏آيد که به نوشته‏ات نگاه نمي‏کند، و از گواهانت نمي‏پرسد، تا تو را از آن خانه بيرون کرده و تنها به قبر بسپارد. اي شريح! انديشه کن که آن خانه را با مال ديگران يا با پول حرام نخريده باشي، که آنگاه خانه دنيا و آخرت را از دست داده‏اي. اما اگر هنگام خريد خانه، نزد من آمده بودي، براي تو سندي مي‏نوشتم که ديگر براي خريد آن به درهمي يا بيشتر، رغبت نمي‏کردي و آن سند را چنين مي‏نوشتم: هشدار از بي‏اعتباري دنياي حرام اين خانه‏اي است که بنده‏اي خوارشده، و مرده‏اي آماده کوچ کردن، آن را خريده، خانه‏اي از سراي غرور، که در محله نابودشوندگان، و کوچه هلاک شدگان قرار دارد، اين خانه به چهار جهت منتهي مي‏گردد. يک سوي آن به آفتها و بلاها، سوي دوم آن به مصيبتها، و سوي سوم به هوا و هوسهاي سست‏کننده، و سوي چهارم آن به شيطان گمراه‏کننده ختم مي‏شود، و در خانه به روي شيطان گشوده است. اين خانه را فريب خورده آزمند، از کسيکه خود به زودي از جهان رخت برمي‏بندد، به مبلغي که او را از عزت و قناعت خارج و به خواري و دنياپرستي کشانده، خريداري نموده است. هرگونه نقصي در اين معامله باشد، بر عهده پروردگاري است که اجساد پادشاهان را پوسانده، و جان جباران را گرفته، و سلطنت فرعونها چون (کسري) و (قيصر) و (تبع) و (حمير) را نابود کرده است. عبرت از گذشتگان و آنان که مال فراوان گرد آوردند، و بر آن افزودند، و آنان که قصرها ساختند، و محکم‏کاري کردند، طلاکاري نمودند، و زينت دادند، فراوان اندوختند، و نگهداري کردند، و به گمان خود براي فرزندان خود گذاشتند، اما همگي آنان به پاي حسابرسي الهي، و جايگاه پاداش و کيفر رانده مي‏شوند، آنگاه که فرمان داوري و قضاوت نهايي صادر شود (پس تبهکاران زيان خواهند ديد.) به اين واقعيتها عقل گواهي مي‏دهد هرگاه که از اسارت هواي نفس نجات يافته، و از دنياپرستي به سلامت بگذرد.

روي أن شريح بن الحارث قاضي أميرالمؤمنين عليه السلام اشتري علي عهده داراً بثمانين ديناراً، فبلغه ذلک، فاستدعي شريحاً، وقال له: بلغني أنک ابتعت داراً بثمانين ديناراً، وکتبت لها کتاباً، وأشهدت فيه شهوداً. فقال له شريح: قد کان ذلک يا أميرالمؤمنين. قال: فنظر إليه نظر مغضب ثم قال له: يا شريح، أما إنه سيأتيک من لا ينظر في کتابک، ولا يسألک عن بينتک، حتي يخرجک منها شاخصاً، ويسلمک إلي قبرک خالصاً. فانظر يا شريح لا تکون ابتعت هذه الدار من غير مالک، أو نقدت الثمن من غير حلالک! فإذا أنت قد خسرت دار الدنيا ودار الآخرة! أما إنک لو کنت أتيتني عند شرائک ما اشتريت لکتبت لک کتاباً علي هذه النسخة، فلم ترغب في شراء هذه الدار بدرهم فما فوق. والنسخة هذه: هذا ما اشتري عبد ذليل، من ميت قد أزعج للرحيل، اشتري منه داراً من د ار الغرور، من جانب الفانين، وخطة الهالکين، وتجمع هذه الدار حدود أربعة: الحد الأول ينتهي إلي دواعي الآفات، والحد الثاني ينتهي إلي دواعي المصيبات، والحد الثالث ينتهي إلي الهوي المردي، والحد الرابع ينتهي إلي الشيطان المغوي، وفيه يشرع باب هذه الدار. اشتري هذا المغتر بالأمل، من هذا المزعج بالأجل، هذه الدار بالخروج من عز القناعة، والدخول في ذل الطلب والضراعة، فما أدرک هذا المشتري فيما اشتري منه من درک، فعلي مبلبل أجسام الملوک، وسالب نفوس الجبابرة، ومزيل ملک الفراعنة، مثل کسري وقيصر، وتبع وحمير، ومن جمع المال علي المال فأکثر، ومن بني وشيد، وزخرف ونجد، وادخر واعتقد، ونظر بزعمه للولد، إشخاصهم جميعاً إلي موقف العرض والحساب، وموضع الثواب والعقاب: إذا وقع الأمر بفصل القضاء (وخسر هنالک المبطلون) شهد علي ذلک العقل إذا خرج من أسر الهوي، وسلم من علائق الدنيا

اگر دشمنان اسلام به سايه اطاعت باز گردند پس همان است که دوست داريم، و اگر کارشان به جدايي و نافرماني کشيد با کمک فرمانبرداران با مخالفان نبرد کن، و از آنان که فرمان مي‏برند براي سرکوب آنها که از ياري تو سر باز مي‏زنند مدد گير، زيرا آن کس که از جنگ کراهت دارد بهتر است که شرکت نداشته باشد، و شرکت نکردنش از ياري دادن اجباري بهتر است.

فإن عادوا إلي ظل الطاعة فذاک الذي نحب، وإن توافت الأمور بالقوم إلي الشقاق والعصيان فانهد بمن أطاعک إلي من عصاک، واستغن بمن انقاد معک عمن تقاعس عنک، فإن المتکاره مغيبه خير من مشهده، وقعوده أغني من نهوضه.

همانا پست فرمانداري براي تو وسيله آب و نان نخواهد بود، بلکه امانتي است در گردن تو، بايد از فرمانده و امامت اطاعت کني، تو حق نداري نسبت به رعيت استبداد ورزي، و بدون دستور به کار مهمي اقدام نمايي، در دست تو اموالي از ثروتهاي خداي بزرگ و عزيز است، و تو خزانه‏دار آني تا به من بسپاري، اميدوارم براي تو بدترين زمامدار نباشم، با درود.

وإن عملک ليس لک بطعمة، ولکنه في عنقک أمانة، وأنت مسترعًي لمن فوقک. ليس لک أن تفتات في رعية، ولا تخاطر إلا بوثيقة، وفي يديک مال من مال الله عزوجل، وأنت من خزانه حتي تسلمه إلي، ولعلي ألا أکون شر ولاتک لک، والسلام.

همانا کساني با من بيعت کرده‏اند که با ابابکر و عمر و عثمان، با همان شرايط بيعت نمودند، پس آنکه در بيعت حضور داشت نمي‏تواند خليفه‏اي ديگر برگزيند، و آنکه غايب است نمي تواند بيعت مردم را نپذيرد، و همانا شوراي مسلمين از آن مهاجرين و انصار است، پس اگر بر امامت کسي گرد آمدند، و او را امام خود خواندند، خشنودي خدا هم در آن است. حال اگر کسي کار آنان را نکوهش کند يا بدعتي پديد آورد، او را به جايگاه بيعت قانوني باز مي‏گردانند، اگر سر باز زد با او پيکار مي‏کنند، زيرا که به راه مسلمانان درنيامده، خدا هم او را در گمراهيش وامي‏گذارد. بجانم سوگند! اي معاويه اگر دور از هواي نفس، به ديده عقل بنگري، خواهي ديد که من نسبت به خون عثمان پاک‏ترين افرادم، و مي‏داني که من از آن دور بوده‏ام، جز اينکه از راه خيانت مرا متهم کني، و حق آشکاري را بپوشاني، با درود.

إنه بايعني القوم الذين بايعوا أبا بکر وعمر وعثمان علي ما بايعوهم عليه، فلم يکن للشاهد أن يختار، ولا للغائب أن يرد، وإنما الشوري للمهاجرين والأنصار، فإن اجتمعوا علي رجل وسموه إماماً کان ذلک لله رضي، فإن خرج عن أمرهم خارج بطعن أوبدعة ردوه إلي ماخرج منه، فإن أبي قاتلوه علي اتباعه غير سبيل المؤمنين، وولاه الله ما تولي. ولعمري، يا معاوية، لئن نظرت بعقلک دون هواک لتجدني أبرأ الناس من دم عثمان، ولتعلمن أني کنت في عزلة عنه، إلا أن تتجني; فتجن ما بدا لک! والسلام.

پس از نام خدا و درود! نامه پندآميز تو به دستم رسيد که داراي جملات به هم پيوسته، و زينت داده‏شده که با گمراهي خود آن را آراسته، و با بدانديشي خاص امضاء کرده بودي، نامه مردي که نه خود آگاهي لازم دارد تا رهنمونش باشد، و نه رهبري دارد که هدايتش کند، تنها دعوت هوسهاي خويش را پاسخ گفته، و گمراهي عنان او را گرفته و او اطاعت مي‏کند، که سخن بي‏ربط مي‏گويد و در گمراهي سرگردان است. (از همين نامه است) همانا بيعت براي امام يک بار بيش نيست، و تجديد نظر در آن ميسر نخواهد بود، و کسي اختيار از سرگرفتن آن را ندارد، آن کس که از اين بيعت عمومي سر باز زند، طعنه‏زن و عيبجو خوانده مي‏شود، و آن کس که نسبت به آن دودل باشد منافق است.

أما بعد، فقد أتتني منک موعظة موصلة، ورسالة محبرة، نمقتها بضلالک، وأمضيتها بسوء رأيک، وکتاب امريء ليس له بصر يهديه، ولا قائد يرشده، قد دعاه الهوي فأجابه، وقاده الضلال فاتبعه، فهجر لاغطاً، وضل خابطاً. و منه: لأنها بيعه واحدة لا يثني فيها النظر، ولا يستأنف فيها الخيار. الخارج منها طاعن، والمروي فيها مداهن.

پس از نام خدا و درود! هنگامي که نامه‏ام به دستت رسيد، معاويه را به يکسره کردن کار وادار، و با او برخوردي قاطع داشته باش، سپس او را آزاد بگذار در پذيرفتن جنگي که مردم را از خانه بيرون مي‏ريزد، يا تسليم شدني خوارکننده، پس اگر جنگ را برگزيد، امان‏نامه او را بر زمين کوب، و اگر صلح خواست از او بيعت بگير، با درود

أما بعد، فإذا أتاک کتابي فاحمل معاوية علي الفصل، وخذه بالأمر الجزم، ثم خيره بين حرب مجلية، أو سلم مخزية، فإن اختار الحرب فانبذ إليه، وإن اختار السلم فخذ بيعته، والسلام.

خويشاوندان ما از قريش مي‏خواستند پيامبرمان صلی الله علیه واله را بکشند، و ريشه ما را برکنند، و در اين راه انديشه ها از سرگذراندند، و هر چه خواستند نسبت به ما انجام دادند، و زندگي خوش را از ما سلب کردند، و با ترس و وحشت به هم آميختند، و ما را به پيمودن کوه هاي صعب‏العبور مجبور کردند، و براي ما آتش جنگ افروختند، اما خدا خواست که ما پاسدار دين او باشيم، و شر آنان را از حريم دين باز داريم، مومن ما در اين راه خواستار پاداش بود، و کافر ما از خويشاوندان خود دفاع مي‏کرد، ديگر افراد قريش که ايمان مي‏آوردند و از تبار ما نبودند، يا به وسيله هم‏پيمانهايشان و يا با نيروي قوم و قبيله‏شان حمايت‏شده و در امان بودند، هرگاه آتش جنگ زبانه مي‏کشيد، و دشمنان هجوم مي‏آوردند پيامبر اسلام صلی الله علیه واله اهل بيت خود را پيش مي‏فرستاد تا به وسيله آنها، اصحابش را از سوزش شمشيرها و نيزه ها حفظ فرمايد، چنانکه عبيده بن حارث در جنگ بدر، و حمزه در احد، و جعفر در موته، شهيد گرديدند. کساني هم بودند که اگر مي‏خواستم نامشان را مي‏آوردم، آنان که دوست داشتند چون شهيدان اسلام، شهيد گردند، اما مقدر چنين بود که زنده بمانند، و مرگشان به تاخير افتاد، شگفتا از روزگار! که مرا همسنگ کسي قرار داده که چون من پيش‏قدم نبوده، و مانند من سابقه در اسلام و هجرت نداشته است، کسي را سراغ ندارم چنين ادعايي کند، مگر ادعاکننده‏اي که نه من او را مي‏شناسم و نه فکر مي‏کنم خدا، او را بشناسد، در هر حال خدا را سپاسگزارم. افشاي ادعاي دروغين معاويه در خونخواهي عثمان اينکه از من خواستي تا قاتلان عثمان را به تو واگذارم، پيرامون آن فکر کردم و ديدم که توان سپردن آنها را به تو يا غير تو ندارم، سوگند بجان خودم! اگر دست از گمراهي و تفرقه برنداري، به زودي آنها را خواهي يافت که تو را مي‏جويند، بي آنکه تو را فرصت دهند تا در خشکي و دريا و کوه و صحرا زحمت پيدا کردنشان را بر خود هموار کني. و اگر در جستجوي آنان برآيي بدان که شادمان نخواهي شد، و زيارتشان تو را خوشحال نخواهد کرد، و درود بر اهل آن.

فأراد قومنا قتل نبينا، واجتياح أصلنا، وهموا بنا الهموم، وفعلوا بنا الأفاعيل، ومنعونا العذب، وأحلسونا الخوف، واضطرونا إلي جبل وعر، وأوقدوا لنا نار الحرب، فعزم الله لنا علي الذب عن حوزته، والرمي من وراء حرمته. مؤمننا يبغي بذلک الأجر، وکافرنا يحامي عن الأصل، ومن أسلم من قريش خلو مما نحن فيه بحلف يمنعه، أو عشيرة تقوم دونه، فهو من القتل بمکان أمن. وکان رسول الله-صلي الله عليه وآله- إذا احمر البأس، وأحجم الناس، قدم أهل بيته فوقي بهم أصحابه حر السيوف والأسنة، فقتل عبيدة بن الحارث يوم بدر، وقتل حمزة يوم أحد، وقتل جعفر يوم مؤتة، وأراد من لو شئت ذکرت اسمه مثل الذي أرادوا من الشهادة، ولکن آجالهم عجلت،منيته أجلت. فياعجباً للدهر! إذ صرت يقرن بي من لم يسع بقدمي، ولم تکن له کسابقتي التي لا يدلي أحد بمثلها، إلا أن يدعي مدع ما لا أعرفه، ولا أظن الله يعرفه، والحمد لله علي کل حال. وأما ما سألت من دفع قتلة عثمان إليک، فإني نظرت في هذا الأمر، فلم أره يسعني دفعهم إليک ولا إلي غيرک، ولعمري لئن لم تنزع عن غيک وشقاقک لتعرفنهم عن قليل يطلبونک، لا يکلفونک طلبهم في بر ولا بحر، ولا جبل ولا سهل، إلا أنه طلب يسوءک وجدانه، وزور لا يسرک لقيانه، والسلام لأهله.

چه خواهي کرد، آنگاه که جامه هاي رنگين تو کنار رود؟ که به زيباييهاي دنيا زينت‏شده بود، دنيا تو را با خوشيهاي خود فريب داده، و به دعوت آن پاسخ داده‏اي، فرمانت داد و اطاعت کردي، همانا به زودي تو را وارد ميدان خطرناکي مي‏کند که هيچ سپر نگهدارنده‏اي نجاتت نمي‏دهد. اي معاويه از اين کار دست بکش، و آماده حساب باش، و آماده حوادثي باش که به سراغ تو مي‏آيد، به گمراهان فرومايه، گوش مسپار، اگر چنين نکني به تو اعلام مي‏دارم که در غفلت‏زدگي قرار گرفته‏اي، همانا تو نازپرورده‏اي مي‏باشي که شيطان بر تو حکومت مي‏کند، و با تو به آرزوهايش مي‏رسد، و چون روح و خون در سراسر وجودت جريان دارد. معاويه! از چه زماني شما زمامداران امت و فرماندهان ملت بوديد؟ نه سابقه درخشاني در دين، و نه شرافت والايي در خانواده داريد، پناه بخدا مي‏برم از گرفتار شدن به دشمني‏هاي ريشه‏دار، تو را مي‏ترسانم از ينکه به دنبال آرزوها تلاش کني، و آشکار و نهانت يکسان نباشد. پاسخ به تهديد نظامي معاويه! مرا به جنگ خوانده‏اي، اگر راست مي‏گويي مردم را بگذار و به جنگ من بيا، و دو لشکر را از کشتار بازدار، تا بداني پرده تاريک بر دل کدام يک از ما کشيده، و ديده چه کس پوشيده است؟ من ابوالحسن، کشنده جد و دايي و برادر تو در روز نبرد بدر، مي‏باشم که سر آنان را شکافتم، همان شمشير با من است، و با همان قلب با دشمنام ملاقات مي‏کنم، نه بدعتي در دين گذاشته، و نه پيامبر جديدي برگزيده‏ام، من بر همان راه راست الهي قرار دارم که شما با اختيار رها کرده، و با اکراه پذيرفته بوديد. پاسخ به خونخواهي دروغين معاويه خيال کردي به خونخواهي عثمان آمده‏اي؟ در حالي که مي‏داني خون او به دست چه کساني ريخته‏شده، اگر راست مي‏گويي از آنها مطالبه کن، همانا من تو را در جنگ مي‏نگرم که چونان شتران زير بار سنگين مانده، فرياد و ناله سرمي‏دهي، و مي‏بينم که لشکريانت با بي‏صبري از ضربات پياپي شمشيرها، و بلاهاي سخت، و بر خاک افتادن مداوم تنها، مرا به کتاب خدا مي‏خوانند در حالي که لشکريان تو، کافرند و در انکار، از بيعت کنندگانند و پيمان‏شکن.

وکيف أنت صانع إذا تکشفت عنک جلابيب ما أنت فيه من دنيا قد تبهجت بزينتها، وخدعت بلذتها، دعتک فأجبتها، وقادتک فاتبعتها، وأمرتک فأطعتها، وإنه يوشک أن يقفک واقف علي ما لا ينجيک منه مجن، فاقعس عن هذا الأمر، وخذ أهبة الحساب، وشمر لما قد نزل بک، ولا تمکن الغواة من سمعک، وإلا تفعل أعلمک ما أغفلت من نفسک، فإنک مترف قد أخذ الشيطان منک مأخذه، وبلغ فيک أمله، وجري منک مجري الروح والدم. ومتي کنتم يا معاوية ساسة الرعية، وولاة أمر الأمة؟ بغير قدم سابق، ولا شرف باسق، ونعوذ بالله من لزوم سوابق الشقاء، وأحذرک أن تکون متمادياً في غرة الأمنية، مختلف العلانية والسريرة. وقد دعوت إلي الحر ب، فدع الناس جانباً واخرج إلي، وأعف الفريقين من القتال، لتعلم أينا المرين علي قلبه، والمغطي علي بصره! فأنا أبو حسن قاتل جدک وخالک وأخيک شدخاً يوم بدر،ذلک السيف معي، وبذلک القلب ألقي عدوي، ما استبدلت ديناً، ولا استحدثت نبياً، وإني لعلي المنهاج الذي ترکتموه طائعين، ودخلتم فيه مکرهين. وزعمت أنک جئت ثائراً بدم عثمان، ولقد علمت حيث وقع دم عثمان فاطلبه من هناک إن کنت طالباً، فکأني قد رأيتک تضج من الحرب إذا عضتک ضجيج الجمال بالأثقال، وکأني بجماعتک تدعوني جزعاً من الضرب المتتابع، والقضاء الواقع، ومصارع بعد مصارع، إلي کتاب الله، وهي کافرة جاحده، أو مبايعة حائدة.

هرگاه به دشمن رسيديد، يا او به شما رسيد، لشکرگاه خويش را بر فراز بلنديها، يا دامنه کوهها، يا بين رودخانه ها قرار دهيد، تا پناهگاه شما، و مانع هجوم دشمن باشد، جنگ را از يک سو يا دو سو آغاز کنيد، و در بالاي قله ها، و فراز تپه ها، ديده‏بانهايي بگماريد، مبادا دشمن از جايي که مي‏ترسيد يا از سويي که بيم نداريد، ناگهان بر شما يورش آورد، و بدانيد که پيشاهنگان سپاه ديدبان لشگريانند، و ديدبانان طلايه‏داران سپاهند، از پراکندگي بپرهيزيد، هر جا فرود مي‏آييد، با هم فرود بياييد، و هرگاه کوچ مي‏کنيد همه با هم کوچ کنيد، و چون تاريک شب شما را پوشاند، نيزه‏داران را پيرامون لشکر بگماريد، و نخوابيد مگر اندک، چونان آب در دهان چرخاندن و بيرون ريختن.

فإذا نزلتم بعدوً أو نزل بکم، فليکن معسکرکم في قبل الأشراف، أوسفاح الجبال، أو أثناء الأنهار، کيما يکون لکم ردءاً، ودونکم مرداً، ولتکن مقاتلتکم من وجه واحد أو اثنين اجعلوا لکم رقباء في صياصي الجبال، ومناکب الهضاب، لئلا يأتيکم العدو من مکان مخافة أو أمن. واعلموا أن مقدمة القوم عيونهم، وعيون المقدمة طلائعهم. وإياکم والتفرق، فإذا نزلتم فانزلوا جميعاً، وإذا ارتحلتم فارتحلوا جميعاً، وإذا غشيکم الليل فاجعلوا الرماح کفةً، ولا تذوقوا النوم إلا غراراً أو مضمضةً.

نسبت به سربازان پيشتاز از خدايي بترس که ناچار او را ملاقات خواهي کرد، و سرانجامي جز حاضر شدن در پيشگاه او را نداري، جز با کسي که با تو پيکار کند، پيکار نکن، در خنکي صبح و عصر سپاه را حرکت ده، در هواي گرم لشکر را استراحت ده، و در پيمودن راه شتاب مکن، در آغاز شب حرکت نکن زيرا خداوند شب را وسيله آرامش قرار داده، و آن را براي اقامت کردن، نه کوچ نمودن، تعيين فرموده است پس آسوده باش، و مرکبها را آسوده بگذار، آنگاه که سحر آمد و سپيده صبحگاهان آشکار شد، در پناه برکت پروردگار حرکت کن. پس هر جا دشمن را مشاهده کردي در ميان لشکرت بايست، نه چنان به دشمن نزديک شو که چونان جنگ‏افروزان باشي، و نه آنقدر دور باش که پندارند از نبرد مي‏هراسي، تا فرمان من به تو رسد، مبادا کينه آنان شما را به جنگ وادارد، پيش از آنکه آنان را به راه هدايت فراخوانيد، و درهاي عذر را بر آنان ببنديد.

حين أنفذه إلي الشام في ثلاثة آلاف مقدمةً له: اتق الله الذي لابد لک من لقائه، ولا منتهي لک دونه، ولا تقاتلن إلا من قاتلک، وسر البردين، غور بالناس، ورفه في السير، ولا تسر أول الليل، فإن الله جعله سکناً، وقدره مقاماً لا ظعناً، فأرح فيه بدنک، وروح ظهرک، فإذا وقفت حين ينبطح السحر، أو حين ينفجر الفجر، فسر علي برکة الله، فإذا لقيت العدو فقف من أصحابک وسطاً، ولا تدن من القوم دنو من يريد أن ينشب الحرب، ولا تباعد عنهم تباعد من يهاب البأس، حتي يأتيک أمري، ولا يحملنکم شنآنهم علي قتالهم، قبل دعائهم والإعذار إليهم.

من (مالک‏اشتر پسر حارث) را بر شما و سپاهياني که تحت امر شما هستند، فرماندهي دادم، گفته او را بشنويد، و از فرمان او اطاعت کنيد، او را چونان زره و سپر نگهبان خود برگزينيد، زيرا که مالک، نه سستي به خرج داده و نه دچار لغزش مي‏شود، نه در آنجايي که شتاب لازم است کندي دارد، و نه آن جا که کندي پسنديده است شتاب مي‏گيرد.

وقد أمرت عليکما وعلي من في حيزکما مالک بن الحارث الأشتر فاسمعا له وأطيعاً، واجعلاه درعاً ومجناً، فإنه ممن لا يخاف وهنه، ولا سقطته، ولا بطؤه عما الإسراع إليه أحزم، ولا إسراعه إلي ما البطء عنه أمثل.

با دشمن جنگ را آغاز نکنيد تا آنها شروع کنند، زيرا سپاس خداوندي را که حجت با شماست، و آغازگر جنگ نبودن، تا آنکه دشمن بجنگ روي آورد، حجت ديگر بر حقانيت شما خواهد بود، اگر به اذن خدا شکست خوردند و گريختند، آن کس را که پشت کرده مکشيد، و آن را که دفاع نمي‏تواند آسيب نرسانيد، و مجروحان را نکشيد، زنان را با آزار دادن تحريک نکنيد هرچند آبروي شما را بريزند، يا اميران شما را دشنام دهند، که آنان در نيروي بدني و رواني و انديشه کم‏توانند، در روزگاري که زنان مشرک بودند مامور بوديم دست از آزارشان برداريم، و در جاهليت اگر مردي با سنگ يا چوب دستي به زني حمله مي‏کرد، او و فرزندانش را سرزنش مي‏کردند.

لا تقاتلوهم حتي يبدووکم، فإنکم بحمد الله علي حجة، وترککم إياهم حتي يبدووکم حجة أخري لکم عليهم، فإذا کانت الهزيمة بإذن الله فلا تقتلوا مدبراً، ولا تصيبوا معوراً، ولا تجهزوا علي جريح، لا تهيجوا النساء بأذي، وإن شتمن أعراضکم، وسببن أمراءکم، فإنهن ضعيفات القوي ولأ نفس والعقول، إن کنا لنؤمر بالکف عنهن وإنهن لمشرکات، وإن کان الرجل ليتناول المرأة في الجاهلية بالفهر أو الهراوة فيعير بها وعقبه من بعده.

خدايا! قلبها به سوي تو روانه‏شده، و گردنها به درگاه تو کشيده، و ديده ها به آستان تو دوخته، و گامها در راه تو نهاده، و بدن‏ها در خدمت تو لاغرشده است، خدايا دشمني‏هاي پنهان آشکار، و ديگهاي کينه در جوش است، خدايا به تو شکايت مي‏کنيم از اينکه پيامبر صلی الله علیه واله در ميان ما نيست، و دشمنان ما فراوان، و خواسته هاي ما پراکنده است. (پروردگارا! بين ما و دشمنانمان به حق داوري فرما که تو از بهترين داوراني)

اللهم إليک أفضت القلوب، ومدت الأعناق، وشخصت الأبصار، ونقلت الأقدام، وأنضيت الأبدان. اللهم قد صرح مکنون الشنآن، وجاشت مراجل الأضغان. اللهم إنا نشکوا إليک غيبة نبينا، وکثرة عدونا، وتشتت أهوائنا (ربنا افتح بيننا وبين قومنا بالحق وأنت خير الفاتحين).

از عقب نشيني‏هايي که مقدمه هجوم ديگر است، و از ايستادني که حمله در پي دارد نگرانتان نسازد، حق شمشيرها را اداء کنيد، و پشت دشمن را به خاک بماليد، و براي فرو کردن نيزه ها، و محکم‏ترين ضربه هاي شمشير، خود را آماده کنيد، صداي خود را در سينه ها نگهداريد. که در زدودن سستي نقش بسزايي دارد. بخدايي که دانه را شکافت، و پديده ها را آفريد، آنها اسلام را نپذيرفتند، بلکه به ظاهر تسليم شدند، و کفر خود را پنهان داشتند، آنگاه که ياوراني يافتند آن را آشکار ساختند.

لا تشتدن عليکم فرة بعدها کرة، ولا جولة بعدها حملة، وأعطوا السيوف حقوقها، ووطئوا للجنوب مصارعها، واذمروا أنفسکم علي الطعن الدعسي، والضرب الطلحفي، وأميتوا الأصوات، فإنه أطرد للفشل، فوالذي فلق الحبة، وبرأ النسمة، ما أسلموا ولکن استسلموا، وأسروا الکفر، فلما وجدوا أعواناً عليه أظهروه.

معاويه! اينکه خواستي شام را به تو واگذارم، همانا من چيزي را که ديروز از تو باز داشتم، امروز به تو نخواهم بخشيد، و اما سخن تو که جنگ، عرب را جز اندکي، بکام خويش فرو برده است، آگاه باش، آن کس که بر حق بود، جايگاهش بهشت، و آنکه بر راه باطل بود در آتش است. اما اينکه ادعاي تساوي در جنگ و نفرات جهادگر کرده‏اي، بدان، که رشد تو در شک به درجه کمال من در يقين نرسيده است، و اهل شام بر دنيا حريص‏تر از اهل عراق به آخرت نيستند. فضائل عترت پيامبر صلی الله علیه واله و اينکه ادعا کردي ما همه فرزندان (عبدمناف) هستيم، آري چنين است، اما جد شما (اميه) چونان جد ما (هاشم) و (حرب) همانند (عبدالمطلب) و (ابوسفيان) مانند (ابوطالب) نخواهند بود، هرگز ارزش مهاجران چون اسيران آزادشده نيست، و حلال‏زاده همانند حرام‏زاده نمي‏باشد، و آنکه بر حق است با آنکه بر باطل است را نمي‏توان مقايسه کرد، و مومن چون مفسد نخواهد بود، و چه زشتند آنان که پدران گذشته خود را در ورود به آتش پيروي کنند. از همه که بگذريم، فضيلت نبوت در اختيار ماست که با آن عزيزان را ذليل، و خوارشدگان را بزرگ کرديم، و آنگاه که خداوند امت عرب را فوج فوج به دين اسلام درآورد، و اين امت در برابر دين يا از روي اختيار يا اجبار تسليم شد، شما خاندان ابوسفيان، يا براي دنيا و يا از روي ترس در دين اسلام وارد شديد، و اين هنگامي بود که نخستين اسلام‏آورندگان بر همه پيشي گرفتند، و مهاجران نخستين ارزش خود را باز يافتند، پس اي معاويه شيطان را از خويش بهره‏مند، و او را بر جان خويش راه مده. با درود.

وأما طلبک إلي الشام، فإني لم أکن لأعطيک اليوم ما منعتک أمس. وأما قولک: إن الحرب قد أکلت العرب إلا حشاشات أنفس بقيت، ألا ومن أکله الحق فإلي الجنة،من أکله الباطل فإلي النار. وأما استواؤنا في الحرب والرجال، فلست بأمضي علي الشک مني علي اليقين، وليس أهل الشام بأحرص علي الدنيا من أهل العراق علي الآخرة. وأما قولک: إنا بنوعبد مناف، فکذلک نحن، ولکن ليس أمية کهاشم، ولا حرب کعبد المطلب، ولا أبوسفيان کأبي طالب، ولا المهاجر کالطليق، ولا الصريح کاللصيق، ولا المحق کالمبطل، ولا المؤمن کالمدغل. ولبئس الخلف خلف يتبع سلفاً هوي في نار جهنم. وفي أيدينا بعد فضل النبوة التي أذللنا بها العزيز، ونعشنا بها الذل يل. ولما أدخل الله العرب في دينه أفواجاً، وأسلمت له هذه الأمة طوعاً وکرهاً، کنتم ممن دخل في الدين: إما رغبةً وإما رهبةً، علي حين فاز أهل السبق بسبقهم، وذهب المهاجرون الأولون بفضلهم. فلا تجعلن للشيطان فيک نصيباً، ولا علي نفسک سبيلاً، والسلام.

بدان، که بصره امروز جايگاه شيطان، و کشتزار فتنه هاست، با مردم آن به نيکي رفتار کن، و گره وحشت‏زا از دلهاي آنان بگشاي، بدرفتاري تو را با قبيله (بني‏تميم) و خشونت با آنها را به من گزارش دادند، همانا (بني‏تميم) مرداني نيرومندند که هرگاه دلاوري از آنها غروب کرد، سلحشور ديگري جاي آن درخشيد، و در نبرد، در جاهليت و اسلام، کسي از آنها پيشي نگرفت، و همانا آنها با ما پيوند خويشاوندي، و قرابت و نزديکي دارند، که صله رحم و پيوند با آنان پاداش، و گسستن پيوند با آنان کيفر الهي دارد، پس مدارا کن اي ابوالعباس! اميد است آنچه از دست و زبان تو از خوب يا بد، جاري مي‏شود، خدا تو را بيامرزد، چرا که من و تو در اينگونه از رفتارها شريکيم. سعي کن تا خوش‏بيني من نسبت به شما استوار باشد، و نظرم دگرگون نشود، با درود.

واعلم أن البصرة مهبط إبليس، ومغرس الفتن، فحادث أهلها بالإحسان إليهم، واحلل عقدة الخوف عن قلوبهم. وقد بلغني تنمرک لبني تميم، وغلظتک عليهم، وإن بني تميم لم يغب لهمس نجم إلا طلع لهم آخر، وإنهم لم يسبقوا بوغم في جاهلية ولا إسلام، وإن لهم بنا رحماً ماسةً، وقرابةً خاصةً، نحن مأجورون علي صلتها، ومأزورون علي قطيعتها. فاربع أبا العباس، رحمک الله، فيما جري علي لسانک و يدک من خير وشر! فإنا شريکان في ذلک،کن عند صالح ظني بک، ولا يفيلن رأيي فيک، والسلام.

شما از پيمان شکستن، و دشمني آشکارا با من آگاهيد، با اين همه جرم شما را عفو کردم، و شمشير از فراريان برداشتم، و استقبال‏کنندگان را پذيرفتم، و از گناه شما چشم پوشيدم، اگر هم اکنون کارهاي ناروا، و انديشه هاي نابخردانه، شما را به مخالفت و دشمني با من بکشاند، سپاه من آماده، و پا در رکابند. و اگر مرا به حرکت دوباره مجبور کنيد، حمله‏اي بر شما روا دارم که جنگ جمل در برابر آن بسيار کوچک باشد، با اينکه به ارزشهاي فرمانبردارانتان آگاهم، و حق نصيحت کنندگان شما را مي‏شناسم، و هرگز براي شخص متهمي، به انسان نيکوکاري تجاوز روا نمي‏دارم، و هرگز پيمان وفاداران را نخواهم شکست.

وقد کان من انتشار حبلکم وشقاقکم ما لو تغبوا عنه، فعفوت عن مجرمکم، ورفعت السيف عن مدبرکم، وقبلت من مقبلکم. فإن خطت بکم الأمور المردية، وسفه الآراء الجائرة، إلي منابذتي وخلافي، فهأناذا قد قربت جيادي، ورحلت رکابي. ولئن ألجأتموني إلي المسير إليکم، لأوقعن بکم وقعةً لا يکون يوم الجمل إليها إلا کلعقة لاعق، مع أني عارف لذي الطاعة منکم فضله، ولذي النصيحة حقه، غير متجاوز متهماً إلي بري، ولا ناکثاً إلي وفي.