سلامت تن در دورى از حسادت است.

صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ.

اى کمیل خانواده ات را فرمان ده که روزها در به دست آوردن بزرگوارى، و شب‏ها در رفع نیاز خفتگان بکوشند. سوگند به خدایى که تمام صداها را می شنود، هر کس دلى را شاد کند، خداوند از آن شادى لطفى براى او قرار دهد که به هنگام مصیبت چون آب زلالى بر او باریدن گرفته و تلخى مصیبت را بزداید چنان که شتر غریبه را از چراگاه دور سازند.

لِكُمَیْل بن زیاد النخعی: یَا كُمَیْلُ، مُرْ أَهْلَكَ أَنْ یَرُوحُوا فی كَسْبِ الْمَكَارِمِ، وَیُدْلِجُوافِی حَاجَةِ مَنْ هُوَ نائِمٌ، فَوَالَّذِی وَسِعَ سَمْعُهُ الاََْصْوَاتَ مَا مِنْ أَحَدٍ أَوْدَعَ قَلْباً سُرُوراً إِلاَّ وَخَلَقَ اللهُ لَهُ مِنْ ذلِكَ السُّرُورِ لُطْفاً، فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌجَرَى إلَیْهَا كَالْمَاءِ فِی انْحِدَارِهِ حَتَّى یَطْرُدَهَا عَنْهُ كَمَا تُطْرَدُ غَرِیبَةُ الاِِْبلِ.

هر گاه تهیدست شدید با صدقه دادن، با خدا تجارت کنید.

إِذَا أَمْلَقْتُمْفَتَاجرُِوا اللهَ بِالصَّدَقَةِ.

وفادارى با خیانتکاران نزد خدا نوعى خیانت، و خیانت به خیانتکاران نزد خدا وفادارى است.

الْوَفَاءُ لاََِهْلِ الْغَدْرِ غَدْرٌ عِنْدَ اللهِ، وَالْغَدْرُ بَأَهْلِ الْغَدْرِ وَفَاءٌ عِنْدَ اللهِ.

بسا احسان پیاپى خدا، گناهکار را گرفتار کند و پرده‏پوشى خدا او را مغرور سازد، و با ستایش مردم فریب خورد، و خدا هیچ کس را همانند مهلت دادن، مورد آزمایش قرار نداد. مى‏گویم: (این سخن امام علیه السّلام در کلمات گذشته آمده بود، امّا چون در اینجا عبارات زیبا و مفیدى اضافه بر گذشته وجود داشت آن را نقل کردم).

كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالاِِْحْسَانِ إِلَیْهِ، وَمَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَیْهِ، وَمَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِیهِ،مَا ابْتَلَى اللهُ سُبْحَانَهُ أَحَداً بِمِثْلِ الاِِْمْلاَءِ لَهُ. و قد مَضى هذا الكلام فیما تقدم، إلاّ أن فیه هاهنا زیادة مفیدة.

(آن هنگام که تهاجم یاران معاویه به شهر انبار، و غارت کردن آن را شنید، تنها و پیاده به طرف پادگان نظامى کوفه «نخیله»«» حرکت کرد، مردم خود را به او رسانده، گفتند اى امیر مؤمنان ما آنان را کفایت می کنیم، فرمود) شما از انجام کار خود درمانده اید چگونه کار دیگرى را برایم کفایت می کنید اگر رعایاى پیش از من از ستم حاکمان می نالیدند، امروز من از رعیت خود می نالم، گویى من پیرو، و آنان حکمرانند، یا من محکوم و آنان فرمانروایانند. وقتى سخن امام در یک سخنرانى طولانى که برخى از آن را در ضمن خطبه هاى گذشته آوردیم، به اینجا رسید. (دو نفر از یاران جلو آمدند و یکى گفت: من جز خود و برادرم را در اختیار ندارم، اى امیر المؤمنان فرمان ده تا هر چه خواهى انجام دهم، امام فرمود) شما کجا و آنچه من می خواهم کجا

لما بلغه إغارةُ أصحاب معاویةَ على الاَنبار، فخرج بنفسه ماشیاً حتى أتى النُّخَیْلَةَ فأدركه الناسُ وقالوا: یا أمیرالمؤمنین نحن نكفیكَهُمْ. فقال علیه السلام : وَاللهِ مَا تَكْفُونَنِی أَنْفُسَكُمْ، فَكَیْفَ تَكْفُونَنِی غَیْرَكُمْ؟ إِنْ كَانَتِ الرَّعَایَا قَبْلِی لَتَشْكُوا حَیْفَ رُعَاتِهَا، وَإِنَّنِی الْیَوْمَ لاَََشْكُو حَیْفَ رَعِیَّتِی، كَأَنَّنِیَ الْمَقُودُوَهُمُ الْقَادَةُ، أَوِ ألْمَوْزُوعُ وَهُمُ الْوَزَعَةُ فلما قال علیه السلام هذا القول، فی كلامٍ طویلٍ قد ذكرنا مختارَه فی جملةِ الخ

(حارث بن حوت«» نزد امام آمد و گفت: آیا چنین پندارى که من اصحاب جمل را گمراه می دانم چنین نیست، امام فرمود) اى حارث تو زیر پاى خود را دیدى، امّا به پیرامونت نگاه نکردى، پس سرگردان شدى، تو حق را نشناختى تا بدانى که اهل حق چه کسانى می باشند و باطل را نیز نشناختى تا باطل گرایان را بدانى. (حارث گفت: من و سعد بن مالک،«» و عبد اللّه بن عمر، از جنگ کنار می رویم، امام فرمود) همانا سعد و عبد اللّه بن عمر، نه حق را یارى کردند، و نه باطل را خوار ساختند.

وقیل: إنّ الحارث بن حَوْطٍ أتاه علیه السلام فقال: أتُرانیأظنّ أصحابَ الجمل كانوا على ضلالة؟ فقال علیه السلام : یَا حَارِ، إِنَّكَ نَظَرْتَ تَحْتَكَ وَلَمْ تَنْظُرْ فَوْقَكَ فَحِرْتَ إِنَّكَ لَمْ تَعْرِفِ الْحَقَّ فَتَعْرِفَ مَنْ أَبَاهُ، وَلَمْ تَعْرِفِ الْبَاطِلَ فَتَعْرِفَ مَنْ أَتَاهُ. فقال الحارث: فإنّی أَعتزل مع سعید بن مالك وعبد الله بن عمر. فقال علیه السلام : إِنَّ سَعِیداً وَعَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ لَمْ یَنْصُرَا الْحَقَّ، وَلَمْ یَخْذُلاَ الْبَاطِلَ. 263.

همنشین پادشاه، شیر سوارى را ماند که دیگران حسرت منزلت او را دارند، ولى خود می داند که در جاى خطرناکى قرار گرفته است.

صَاحِبُ السُّلْطَانِ كَرَاكِبِ الاََْسَدِ: یُغْبَطُبِمَوْقِعِهِ، وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَوْضِعِهِ.

به بازماندگان دیگران نیکى کنید، تا حرمت بازماندگان شما را نگاه‏دارند.

أَحْسِنُوا فِی عَقِبِ غَیْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِی عَقِبِكُمْ

گفتار حکیمان اگر درست باشد درمان«»، و اگر نادرست، درد جان است.

إِنَّ كَلاَمَ الْحُكَمَاءِ إذَا كَانَ صَوَاباً كَانَ دَوَاءً، وَإِذَا كَانَ خَطَأً كَانَ دَاءً.

(شخصى از امام پرسید که ایمان را تعریف کن) فردا نزد من بیا تا در جمع مردم پاسخ گویم، که اگر تو گفتارم را فراموش کنى دیگرى آن را در خاطرش سپارد، زیرا گفتار چونان شکار رمنده است، یکى آن را به دست آورد، و دیگرى آن را از دست می دهد. (پاسخ امام در حکمت 31 آمد که آن را نقل کردیم که ایمان را بر چهار شعبه تقسیم کرد)

وسأَله علیه السلام رجل أَن یعرّفه ما الاِیمان. فقال: إِذَا كَانَ غَدٌ فَأْتِنِی حَتَّى أُخْبِرَكَ عَلَى أَسْمَاعِ النَّاسِ، فإِنْ نَسِیتَ مَقَالَتِی حَفِظَهَا عَلَیْكَ غَیْرُكَ، فَإِنَّ الْكَلاَمَ كَالشَّارِدَةِ، یَنْقُفُهَاهذَا وَیُخْطِئُهَاهذَا. وقد ذكرنا ما أجابه به علیه السلام فیما تقدم من هذا الباب، وهو قوله: الاِیمان على أربع شعب.

اى فرزند آدم اندوه روز نیامده را بر امروزت میفزا، زیرا اگر روز نرسیده، از عمر تو باشد خدا روزى تو را خواهد رساند.

یَابْنَ آدَمَ، لاَ تَحْمِلْ هَمَّ یَوْمِكَ الَّذِی لَمْ یَأْتِكَ عَلَى یَوْمِكَ الَّذِی قَدْ أَتَاكَ، فَإِنَّهُ إِنْ یَكُ مِنْ عُمُرِكَ یَأْتِ اللهُ فِیهِ بِرِزْقِكَ.

در دوستى با دوست مدارا کن، شاید روزى دشمن تو گردد، و در دشمنى با دشمن نیز مدارا کن، زیرا شاید روزى دوست تو گردد.

أَحْبِبْ حَبِیبَكَ هَوْناًمَا عَسَى أَنْ یَكُونَ بَغِیضَكَ یَوْماً مَا، وَأَبْغِضْ بَغِیضَكَ هَوْناً مَا عَسَى أَنْ یَكُونَ حَبِیبَكَ یَوْماً مَا.

مردم در دنیا دو دسته اند، یکى آن کس که در دنیا براى دنیا کار کرد، و دنیا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خویش از تهیدستى هراسان، و از تهیدستى خویش در امان است، پس زندگانى خود را در راه سود دیگران از دست می دهد. و دیگرى آن که در دنیا براى آخرت کار می کند، و نعمت‏هاى دنیا نیز بدون تلاش به او روى مى‏آورد، پس بهره هر دو جهان را چشیده، و مالک هر دو جهان مى‏گردد، و با آبرومندى در پیشگاه خدا صبح می کند، و حاجتى را از خدا درخواست نمی کند جز آن که روا مى‏گردد.

النَّاسُ فِی الدُّنْیَا عَامِلاَنِ: عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا، قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ، یَخْشَى عَلَى مَنْ یَخْلُفُهُ الْفَقْرَ، وَیأْمَنُهُ عَلَى نَفْسِهِ، فَیُفْنِی عُمُرَهُ فِی مَنْفَعَةِ غَیْرِهِ. وَعَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِمَا بَعْدَهَا، فَجَاءَهُ الَّذِی لَهُ مِنَ الدُّنْیَا بِغَیْرِ عَمَلٍ، فَأَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعاً، وَمَلَكَ الدَّارَیْنِ جَمِیعاً، فَأَصْبَحَ وَجِیهاًعِنْدَاللهِ، لاَ یَسْأَلُ اللهَ حَاجَةً فَیَمْنَعَهُ.

(در زمان حکومت عمر، نسبت به فراوانى زیور و زینت‏هاى کعبه صحبت شد، گروهى گفتند آنها را براى لشکر اسلام مصرف کن، کعبه زر و زینت نمی خواهد، وقتى از امیر المؤمنین علیه السّلام پرسیدند، فرمود) همانا قرآن بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم هنگامى نازل گردید که اموال چهار قسم بود، اموال مسلمانان، که آن را بر أساس سهم هر یک از وارثان، تقسیم کرد، و غنیمت جنگى که آن را به نیازمندانش رساند، و خمس، که خدا جایگاه مصرف آن را تعیین فرمود، و صدقات، که خداوند راه هاى بخشش آن را مشخّص فرمود. و زیور آلات و زینت کعبه از اموالى بودند که خدا آن را به حال خود گذاشت، نه از روى فراموشى آن را ترک کرد، و نه از چشم خدا پنهان بود، تو نیز آن را به حال خود واگذار چنانکه خدا و پیامبرش آن را بحال خود واگذاشتند. (عمر گفت: اگر تو نبودى رسوا می شدیم، و متعرّض زیور آلات کعبه نشد)

وروی أنه ذكر عند عمر بن الخطاب فی أیامه حَلْی الكعبةِ وكثرتُهُ، فقال قوم: لو أخذته فجهزتَ به جیوش المسلمین كان أَعظم للاَجر، وما تصنع الكعبةُ بالْحَلْی؟ فهمّ عمر بذلك، وسأل عنه أمیرالمؤمنین علیه السلام . فقال: إِنَّ القُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه وآله وَالاََْمْوَالُ أَرْبَعَةٌ: أَمْوَالُ الْمُسْلِمِینَ فَقَسَّمَهَا بَیْنَ الْوَرَثَةِ فِی الْفَرَائِضِ، وَالْفَیْءُ فَقَسَّمَهُ عَلَى مُسْتَحِقِّیهِ، وَالْخُمُسُ فَوَضَعَهُ اللهُ حَیْثُ وَضَعَهُ، وَالصَّدَقَاتُ فَجَعَلَهَا اللهُ ح