همانا این دل‏ها همانند بدن‏ها افسرده می شوند، پس براى شادابى دلها، سخنان زیباى حکت آمیز را بجویید.

أَوْضَعُ الْعِلْمِمَا وُقِفَ عَلَى اللِّسَانِ وَأَرْفَعُهُ مَا ظَهَرَ فِی الْجَوَارِحِ وَالاََْرْكَانِ

بی ارزش‏ترین دانش، دانشى است که بر سر زبان است، و برترین علم، علمى است که در اعضا و جوارح آشکار است.

إِنَّ هذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ كَمَا تَمَلُّ الاََْبْدَانُ، فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِكْمَةِم.

فردى از شما نگوید: خدایا از فتنه به تو پناه می برم، زیرا کسى نیست که در فتنه اى نباشد، لکن آن که می خواهد به خدا پناه برد، از آزمایش‏هاى گمراه کننده پناه ببرد، همانا خداى سبحان می فرماید: «بدانید که اموال و فرزندان شما فتنه شمایند» معنى این آیه آن است که خدا انسان‏ها را با اموال و فرزندانشان مى‏آزماید، تا آن کس که از روزى خود ناخشنود، و آن که خرسند است، شناخته شوند، گر چه خداوند به احوالاتشان از خودشان آگاه‏تر است، تا کردارى که استحقاق پاداش یا کیفر دارد آشکار نماید، چه آن که بعضى مردم فرزند پسر را دوست دارند و فرزند دختر را نمى‏پسندند، و بعضى دیگر فراوانى اموال را دوست دارند و از کاهش سرمایه نگرانند.

لاَ یَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بكَ مِنَ الْفِتْنَةِ، لاََِنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ إِلاَّ وَهُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَةٍ، وَلكِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْیَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلاَّتِ الْفِتَنِ، فَإِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ: ، وَمَعْنَى ذلِكَ أَنَّهُ سُبْحَانَهُ یَخْتَبِرُهُمْ بِالاََْمْوَالِ وَالاََْوْلاَدِ لِیَتَبَیَّنَ السَّاخِط لِرِزْقِهِ وَالرَّاضِی بِقِسْمِهِ، وإِنْ كَانَ سُبْحَانَهُ أَعْلَمَ بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، وَلكِن لِتَظْهَرَ الاََْفْعَالُ الَّتی بِهَا یُسْتَحَ

(از امام پرسیدند «خیر» چیست فرمود) خوبى آن نیست که مال و فرزندت بسیار شود، بلکه خیر آن است که دانش تو فراوان، و بردبارى تو بزرگ و گران مقدار باشد، و در پرستش پروردگار در میان مردم سر فراز باشى، پس اگر کار نیکى انجام دهى شکر خدا به جا آورى، و اگر بد کردى از خدا آمرزش خواهى. در دنیا جز براى دو کس خیر نیست. یکى گناه کارى که با تو به جبران کند، و دیگر نیکوکارى که در کارهاى نیکو شتاب ورزد.

وسئل علیه السلام وعن الخیر ما هو؟ فقال: لَیْسَ الْخَیْرُ أَنْ یَكْثُرَ مَالُكَ وَوَلَدُكَ، وَلكِنَّ الْخَیْرَ أَنْ یَكْثُرَ عِلْمُكَ، وَأَنْ یَعْظُمَ حِلْمُكَ، وَأَنْ تُبَاهِیَ النَّاسَ بِعِبَادَةِ رَبِّكَ، فَإِنْ أَحْسَنْتَ حَمِدْتَ اللهَ، وَإِنْ أَسَأْتَ اسْتَغْفَرْتَ اللهَ. وَلاَ خَیْرَ فِی الدُّنْیَا إِلاَّ لِرَجُلَیْنِ: رَجُلٍ أَذْنَبَ ذُنُوباً فَهُوَ یَتَدَارَكُهَا بِالتَّوْبَةِ، وَرَجُلٍ یُسَارِعُ فِی الْخَیْرَاتِ.

هیچ کارى با تقوا اندک نیست، و چگونه اندک است آنچه که پذیرفته شود

وَلاَ یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ التَّقْوَى، وَكَیْفَ یَقِلُّ مَا یُتَقَبَّلُ؟

نزدیک‏ترین مردم به پیامبران، داناترین آنان است، به آنچه که آورده اند. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «همانا نزدیک‏ترین مردم به ابراهیم آنانند که پیرو او گردیدند، و مؤمنانى که به این پیامبر خاتم پیوستند» (سپس فرمود) دوست محمّد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم کسى است که خدا را اطاعت کند هر چند پیوند خویشاوندى او دور باشد، و دشمن محمّد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم کسى است که خدا را نافرمانى کند، هر چند خویشاوند نزدیک او باشد.

إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِالاََْنْبِیَاءِ أَعْلَمُهُمْ بِمَا جَاؤُوا بِهِ، ثُمَّ تَلاَ علیه السلام : . ثُمَّ قَالَ علیه السلام : إِنَّ وَلِیَّ مُحَمَّدٍ مَنْ أَطَاعَ اللهَ وإِنْ بَعُدَتْ لُحْمَتُهُ وَإِنَّ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ مَنْ عَصَى اللهَ وَإِنْ قَرُبَتْ قَرَابَتُهُ!

(صداى مردى از حروراء«» را شنید که نماز شب می خواند و قرآن تلاوت می کرد) خوابیدن همراه با یقین، برتر از نمازگزاردن با شک و تردید است.

وقد سمع رجلاً من الحروریةیتهجّدویقرأ، فقال: نَوْمٌ عَلَى یَقِینٍ خَیْرٌ مِنْ صَلاَةٍ فِی شَكٍّ.

چون روایتى را شنیدید، آن را بفهمید عمل کنید، نه بشنوید و نقل کنید، زیرا راویان علم فراوان، و عمل کنندگان آن اندکند.

اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَایَةٍ لاَ عَقْلَ رِوَایَةٍ، فَإِنَّ رُوَاةَ الْعِلْمِ كَثِیرٌ، وَرُعَاتَهُ قَلِیلٌ.

(شنید که شخصى گفت الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قالُوا إِنَّا) این سخن ما که مى‏گوییم «ما همه از آن خداییم» اقرارى است به بندگى، و اینکه مى‏گوییم «بازگشت ما به سوى او است» اعترافى است به نابودى خویش.

وقد سمع رجلاً یقول: . فقال: إِنَّ قَوْلَنا: إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْكِ وقولَنَا: إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْكِ

(آنگاه که گروهى او را ستایش کردند فرمود:) بار خدایا تو مرا از خودم بهتر می شناسى، و من خود را بیشتر از آنان می شناسم، خدایا مرا از آنچه اینان مى‏پندارند، نیکوتر قرار ده، و آنچه را که نمی دانند بیامرز

وقد مدحه قوم فی وجهه: اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَعْلَمُ بِی مِنْ نَفْسِی، وَأَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِی مِنْهُمْ، اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا خَیْراً مِمَّا یَظُنُّونَ، وَاغْفِرْ لَنَا مَا لاَ یَعْلَمُونَ.

بر آوردن نیازهاى مردم پایدار نیست مگر به سه چیز، کوچک شمردن آن تا خود بزرگ نماید، پنهان داشتن آن تا خود آشکار شود، و شتاب در بر آوردن آن، تا گوارا باشد.

لاَ یَسْتَقِیمُ قَضَاءُ الْحَوَائِجِ إِلاَّ بِثَلاَثٍ: بِاسْتِصْغَارِهَالِتَعْظُمَ، وَبِاسْتِكْتَامِهَالِتَظْهَرَ،بِتَعْجِیلِهَا لِتَهْنَأَ

روزگارى بر مردم خواهد آمد که محترم نشمارند جز سخن چین را، و خوششان نیاید جز از بدکار هرزه، و ناتوان نگردد جز عادل. در آن روزگار کمک به نیازمندان خسارت، و پیوند با خویشاوندان منّت گذارى، و عبادت نوعى برترى طلبى بر مردم است، در آن زمان حکومت با مشورت زنان، و فرماندهى خردسالان، و برترى خواجگان اداره مى‏گردد.

یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لاَ یُقَرَّبُ فِیهِ إِلاَّ الْمَاحِلُ وَلاَ یُظَرَّفُت فِیهِ إِلاَّ الْفَاجِرُ، وَلاَ یُضَعَّفُفِیهِ إِلاَّ الْمُنْصِفُ، یَع غُرْماًح، وَصِلَةَ الرَّحِمِ مَنّاً وَالْعِبَادَةَ اسْتِطَالَةً عَلَى النَّاس السُّلْطَانُ بِمَشُورَةِ الاِمَاءِ، وَإِمَارَةِ الصِّبْیَانِ، وَتَدْبِیرِ الْخِصْیَانِ!

(پیراهن و صله دارى بر اندام امام بود شخصى پرسید چرا پیراهن وصله دار مى‏پوشى) دل با آن فروتن، و نفس رام می شود، و مؤمنان از آن سر مشق مى‏گیرند. دنیاى (حرام) و آخرت، دو دشمن متفاوت، و دو راه جداى از یکدیگرند، پس کسى که دنیا پرست باشد و به آن عشق ورزد، به آخرت کینه ورزد و با آن دشمنى خواهد کرد. و آن دو همانند شرق و غرب از هم دورند، و رونده به سوى آن دو، هر گاه به یکى نزدیک شود از دیگرى دور مى‏گردد، و آن دو همواره به یکدیگر زیان رسانند.

ورُؤیَ علیه إزار خَلَقٌ مرقوع، فقیل له فی ذلك. فقال علیه السلام : یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ، وَتَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ، وَیَقْتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُونَ. إِنَّ الدُّنْیَا وَالاَْخِرَةَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ، وَسَبِیلاَنِ مُخْتَلِفَانِ، فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنْیَا وَتَوَلاَّهَا أَبْغَضَ الاَْخِرَةَ وَعَادَاهَا، وَهُمَا بِمَنْزِلَةِ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، وَمَاشٍ بَیْنَهُمَا، كُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الاَْخَرِ، وَهُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ!

1- وصف زاهدان
(از نوف بکّالى«» نقل شده، که در یکى از شب‏ها، امام على علیه السّلام را دیدم براى عبادت از بستر برخاست، نگاهى به ستارگان افکند، و به من فرمود: خوابى یا بیدار گفتم: بیدارم. فرمود: اى نوف خوشا به حال آنان که از دنیاى حرام چشم پوشیدند، و دل به آخرت بستند، آنان مردمى هستند که زمین را تخت، خاک را بستر، آب را عطر،«» و قرآن را پوشش زیرین،«» و دعا را لباس روئین خود قرار دادند، و با روش عیساى مسیح با دنیا بر خورد کردند.
2- ارزش سحرخیزى اى نوف همانا داوود پیامبر (که درود خدا بر او باد) در چنین ساعتى از شب بر می خاست، و مى‏گفت: «این ساعتى است که دعاى هر بنده اى به اجابت می رسد، جز با باج گیران، جاسوسان، شبگردان و نیروهاى انتظامى حکومت ستمگر، یا نوازنده طنبور و طبل».

وعن نوفٍ البِكالیّ، قال: رأیت أمیرالمؤمنین علیه السلام ذات لیلة، وقد خرج من فراشه، فنظر فی النجوم فقال: یا نوف، أراقد أنت أم رامق؟ فقلت: بل رامقیا أمیرالمؤمنین. قال: یَا نَوْفُ، طُوبَى لِلزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا، الرَّاغِبِینَ فِی الاَْخِرَةِ، أُولئِكَ قَوْمٌ اتَّخَذُوا الاََْرْضَ بِسَاطاً، وَتُرَابَهَا فِرَاشاً، وَمَاءَهَا طِیباً، وَالْقُرْآنَ شِعَاراً وَالدُّعَاءَ دِثَاراً ثُمَّ قَرَضوا الدُّنْیَاقَرْضاً عَلَى مِنْهَاجِ الْمَسِیحِ یَا نَوْفُ، إِنَّ دَاوُدَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَامَ فِى مِثْ

همانا خدا واجباتى را بر شما لازم شمرده، آنها را تباه نکنید، و حدودى براى شما معین فرموده، امّا از آنها تجاوز نکنید، و از چیزهایى نهى فرمود، حرمت آنها را نگاه دارید، و نسبت به چیزهایى سکوت فرمود نه از روى فراموشى، پس خود را در باره آنها به رنج و زحمت دچار نسازید.

إِنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَیْكُمُ فَرَائِضَ فَلاَ تُضَیِّعُوهَا، وَحَدَّ لَكُمْ حُدُوداً فَلاَ تَعْتَدُوهَا، وَنَهَاكُمْ عَنْ أَشْیَاءَ فَلاَ تَنْتَهِكُوهَا وَسَكَتَ لَكُمْ عَنْ أَشْیَاءَ وَلَمْ یَدَعْهَا نِسْیَاناً فَلاَ تَتَكَلَّفُوهَا